โรคมือ เท้า ปาก (Hand Foot and Mouth disease)

     โรคมือเท้า ปาก หรือที่เรียกว่า Hand Foot and Mouth disease หรือเรียกย่อว่า HFMD เป็นโรคติดเชื้อไวรัสชนิดเฉียบพลัน เกิดตุ่มน้ำใสที่ปาก มือ เท้า ก้น และบริเวณอวัยวะเพศ เชื้อไวรัสที่เป็นสาเหตุมีหลายชนิดได้แก่  Coxackievirus A type 16 (a16) ซึ่งพบบ่อยที่สุด นอกจากนี้ ยังอาจเกิดจากเชื้อชนิด Coxackievirus A5,A7A9,A10,B2 และ B5 ที่น่ากลัวที่สุดคือโรค มือ เท้า ปาก ที่เกิดจากเชื้อเอนเทอโรไวรัส 71 (Enterovirus 71) เนื่องจากพบว่ามีอาการทางระบบประสาทร่วมด้วยได้บ่อย และทำให้ผู้ป่วยเด็กเสียชีวิตได้ รวมทั้งปรากฏว่ามีการระบาดเกิดขึ้นในหลายภูมิภาคของโลกต่อเนื่องมาเป็นเวลานาน เชื้อเอนเทอโรไวรัส 71 เป็นเชื้อที่อาจพบได้ในลำไส้ ก่อให้เกิดอาการในผู้ติดเชื้อระยะแรกคล้ายไข้หวัดใหญ่ คือมีไข้ ปวดศีรษะ และอาเจียนร่วมด้วย อัตราตายจะต่ำ ถ้าผู้ป่วยได้รับการดูแลอย่างใกล้ชิดและการรักษาที่เหมาะสม แต่ในบางรายมีอาการรุนแรงหรือมีภาวะแทรกซ้อน อาจก่อให้เกิดโรคที่รุนแรงตามมาได้ เช่น ทำให้เกิดโรคสมองอักเสบ โรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบ กล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ และทำให้เด็กเสียชีวิตการระบาดของเชื้อเอนเทอโรไวรัส 71 พบได้ทั่วโลก โดยเฉพาะในเขตร้อนและเขตอบอุ่น และพบมากในฤดูร้อนและฤดูใบไม้ร่วง 

การแพร่ติดต่อของโรค
     การติดต่อส่วนใหญ่เกิดจากได้รับเชื้อเข้าสู่ปากโดยตรง โรคแพร่ติดต่อง่ายในช่วงสัปดาห์แรกของการป่วย โดยอาจติดมากับมือหรือของเล่นที่เปื้อนน้ำลาย น้ำมูก น้ำจากตุ่มพองและแผล หรืออุจจาระของผู้ป่วย และอาจเกิดจากการไอจามรดกันได้ เชื่อไวรัสมักจะออกมาในสัปดาห์แรก แต่อาจจะออกทางอุจจาระได้นาน 2-3 เดือน ฉะนั้นหลังล้างก้นเด็กทุกครั้ง ควรล้างมือให้สะอาด แต่การติดต่อในระยะนี้จะเกิดขึ้นได้น้อย ถ้าผู้ปกครองพบว่าบุตรหลานเป็นโรคนี้ควรจะหยุดไปเนอสเชอรี่ หรือโรงเรียนจนกว่าตุ่มแผลต่าง ๆจะหาย จะได้ไม่ไปแพร่เชื้อให้กับเด็กคนอื่นด้วย
     ระยะฟักตัว ประมาณ 4–6 วัน ถ้าเป็นเด็กเล็กจะปรากฏอาการ 100 % ถ้าเป็นเด็กนักเรียนอาจจะแสดงอาการ 38 % ผู้ใหญ่แสดงอาการ 11%

อาการของโรค

     หลังจากได้รับเชื้อ 3-6 วัน ผู้ติดเชื้อจะเริ่มแสดงอาการป่วย เริ่มด้วยมีไข้ต่ำ ๆ อ่อนเพลีย ต่อมาอีก 1–2 วัน มีอาการเจ็บปาก และไม่ยอมรับประทานอาหาร เนื่องจากมีตุ่มแดงที่ลิ้น เหงือก และกระพุ้งแก้ม ตุ่มนี้จะกลายเป็นตุ่มพองใส ซึ่งบริเวณรอบ ๆ จะอักเสบและแดง ต่อมาจะแตกออกเป็นแผลหลุมตื้น ๆ จะพบตุ่มหรือผื่น(มักไม่คัน)ที่ฝ่ามือ นิ้วมือ ฝ่าเท้า และอาจพบที่ก้นด้วย อาการจะทุเลาและหายเป็นปกติภายใน 7–10 วัน
     เอนเทอโรไวรัส 71 อาการที่ควรเฝ้าสังเกต คือ ซึมลง เกร็ง ปวดศีรษะมาก อาเจียนรุนแรง ปวดตามกล้ามเนื้ออย่างมาก หรือมีอาการหอบเหนื่อย ถ้าเด็กเริ่มมีอาการอย่างใดอย่างหนึ่ง ควรรีบกลับไปพบแพทย์โดยด่วน

การรักษา 
     โรคนี้ไม่มียารักษาโดยเฉพาะ แพทย์จะให้ยารักษาตามอาการ เช่นยาลดไข้ ยาแก้ปวด ควรเช็ดตัวเพื่อลดไข้เป็นระยะ และให้ผู้ป่วยรับประทานอาหารอ่อน ๆ รสไม่จัด ดื่มน้ำผลไม้ และนอนพักผ่อนมาก ๆ ถ้าเป็นเด็กอ่อน อาจต้องป้อนนมแทน การดูดจากขวด การรับประทานนมที่เย็น อมน้ำแข็งก้อนเล็ก ๆ หรือรับประทานไอศครีมจะทำให้แผลไม่ค่อยเจ็บ และเด็กยังได้น้ำและสารอาหารบ้าง เด็กเล็ก ๆ ถ้ามีแผลในปากมาก และไม่ยอมกินอะไรและเริ่มมีอาการขาดน้ำ อาจต้องอยู่ในโรงพยาบาล เพื่อให้น้ำเกลือ เมื่ออาการเจ็บแผลดีขึ้น เด็กเริ่มกินได้ ก็กลับบ้านได้ ตามปกติโรคมักไม่รุนแรงและไม่มีอาการแทรกซ้อน แต่ไวรัสบางชนิดอาจจะทำให้มีอาการรุนแรงได้ จึงควรสังเกตอาการของเด็กอย่างใกล้ชิด หากพบมีไข้สูง ซึม ไม่ยอมทานอาหารและดื่มน้ำ อาเจียนบ่อย หอบ แขน ขา อ่อนแรง อาจจะเกิดภาวะสมองหรือกล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ หรือน้ำท่วมปอด ซึ่งอาจรุนแรงถึงเสียชีวิตได้ ต้องรีบพาไปโรงพยาบาลทันที 

การป้องกันโรค 
     โรคนี้ยังไม่มีวัคซีนป้องกัน แต่ป้องกันได้ด้วยการรักษาสุขอนามัย ผู้ปกครองควรแนะนำบุตรหลานและผู้เลี้ยงดูเด็กให้รักษาความสะอาด ตัดเล็บให้สั้น หมั่นล้างมือบ่อย ๆ ด้วยน้ำและสบู่ โดยเฉพาะหลังการขับถ่ายและก่อนการรับประทานอาหาร รวมทั้งการใช้ช้อนกลาง และหลีกเลี่ยงการใช้สิ่งของร่วมกัน เช่นแก้วน้ำ หลอดดูด ผ้าเช็ดหน้าและผ้าเช็ดมือ เป็นต้น
     สถานรับเลี้ยงเด็กและโรงเรียนอนุบาล ต้องจัดให้มีอ่างล้างมือและส้วมที่ถูกสุขลักษณะของสถานที่และอุปกรณ์เครื่องใช้ให้สะอาดอยู่เสมอ รวมถึงการกำจัดอุจจาระเด็กให้ถูกต้องด้วย หากพบเด็กป่วยต้องรีบป้องกันไม่ให้เชื้อแพร่ไปยังเด็กคนอื่น ๆ ควรแนะนำผู้ปกครองให้รีบพาเด็กไปพบแพทย์ และหยุดรักษาตัวที่บ้านประมาณ 7 วัน หรือจนกว่าจะหายเป็นปกติ ระหว่างนี้ไม่ควรพาเด็กไปในสถานที่แออัด เช่นสนามเด็กเล่น สระว่ายน้ำ และห้างสรรพสินค้า และผู้เลี้ยงดูเด็กต้องล้างมือให้สะอาดทุกครั้งหลังการสัมผัสน้ำมูก น้ำลาย หรืออุจจาระเด็กป่วย
     หากมีเด็กป่วยจำนวนมาก อาจจำเป็นต้องปิดสถานที่ชั่วคราว (1–2 สัปดาห์) และทำความสะอาดเชื้อโรค โดยอาจใช้สารละลายเจือจางของน้ำยาฟอกขาว 1 ส่วน ผสมกับน้ำ 30 ส่วน

คู่มือควบคุมป้องกันโรค / องค์ความรู้โรคมือเท้าปาก / องค์ความรู้ฉบับย่อ